Ga naar hoofdinhoud

''Hef belasting op grondstoffen in plaats van inkomen''

In een interview met het NRC legt Hans Stegeman, hoofdeconoom van Triodos Bank, uit waarom ons huidige economische systeem niet meer goed past bij deze tijd. “De redenen voor milieuproblemen zijn helder: landgebruik, grondstoffengebruik, uitstoot. Alles heeft te maken met economische activiteit.” Volgens Stegeman is het economische systeem ontstaan tijdens de crisis van de jaren dertig van de vorige eeuw. “Alleen: we zijn op een gegeven moment vergeten daarmee te stoppen”, zegt hij. Stegeman geeft een duidelijke waarschuwing: als we ons economische systeem niet aanpassen, stort het vanzelf in.

Groeidwang

In zijn proefschrift Transforming Economics for Sustainability laat Stegeman zien dat politiek en economie te veel vertrouwen op de markt. Ze denken dat de markt vanzelf oplossingen biedt voor grote problemen. Maar volgens hem is dat niet zo: de markt richt zich vooral op efficiëntie en winst, niet op duurzaamheid. Stegeman noemt dat ‘groeidrang’. “Wat heeft een individueel mens daar nou mee? Die wil gewoon zelf vooruitkomen in het leven. Maar het systeem heeft economische groei nodig om alles stabiel te houden. Zo kunnen we onze pensioenen betalen, de zorg, de werkloosheid laag houden, kunnen bedrijven winst maken. We kunnen onze samenleving wel anders meten, maar zolang die groeidwang ons stuurt, hebben we de hele tijd meer productie nodig.”

Minder groei, wel welvaart

Stegeman denkt dat we het economische systeem kunnen veranderen zonder dat we daar armer van worden. “We kunnen toe naar andere eigendomsstructuren van bedrijven, zodat ze minder afhankelijk zijn van winst. Zoals steward-owned bedrijven, niet in handen van aandeelhouders die op winstmaximalisatie gericht zijn. Of een belasting heffen op grondstoffen in plaats van op inkomen, waardoor we minder grondstoffen verspillen. Tegelijkertijd moeten we mensen minder afhankelijk maken van economische groei voor hun bestaanszekerheid. Dat kan door voorzieningen zoals zorg, onderwijs, energie en huisvesting goed te organiseren. Als de basis op orde is, kunnen we met minder groei tóch een hoge mate van welvaart behouden.”

Gewoon niet meer doen

Zijn proefschrift leidde tot discussies met andere economen. “Economen zeggen: op ongewenste effecten van economische groei, zoals de uitstoot van broeikasgassen, moet je gewoon een prijs plakken, en dan lost de markt het wel op. Beprijzing lijkt aantrekkelijk: het laat de markt het werk doen. Maar in de praktijk werkt het vaak niet krachtig genoeg. Prijzen zijn te laag, schommelen, of worden beïnvloed door lobby en politiek. Als de economische groei tegenvalt, wordt de druk door bedrijven opgevoerd om die vervelende regels te versoepelen. Dat zien we nu in Europa. Het meest succesvolle voorbeeld van ingrijpen in de markt is hetMontreal Protocol, tegen voor de ozonlaag schadelijke cfk’s (chemische stoffen). Maar dat was geen beprijzing, dat was simpelweg een verbod. Gewoon de overheid die zei: we gaan dit niet meer doen.” 

Lees hier meer over de visie van Hans Stegeman in zijn proefschrift Transforming Economics for Sustainability.